Onlangs stelde ik deze vraag in onze Facebook Groep: “Hoe kijken jullie naar vlees?” Ik liet dat ballonnetje op omdat we tijdens workshops regelmatig mensen op bezoek krijgen die géén of amper vlees eten. Tot mijn verbazing waren de antwoorden best positief. En hoopgevend.

Zo dacht ik dat er minder eensgezindheid rond vlees zou zijn. Zelfs in een keto-groep. Méér angst. En pessimisme. Of alleszins dilemma. Zoals in alle culturen en tijden waar mensen een bewuste geest hebben.

Ook dacht ik dat een aantal mensen zouden praten over nieraandoeningen bij te veel eiwitten. Of over nitraten in vleeswaren. En de rol van rood vlees voor kankers. Maar weinigen leken hier echt wakker van te liggen! Dat neemt niet weg dat er in onze samenleving best vaak ‘betoogd wordt’ tegen vlees. Het lijkt soms dat zelfs de gezonde, bewuste vleeseter een paria is geworden.

Daarom wou ik met dit artikel even de puntjes op de ‘i’ zetten. Want met vlees lijken alle huidige ‘gevechten over voeding’ tot één grote clash te komen: controversiële wetenschappelijke research en voedingsleer, de impact van landbouw op het milieu en de onethische behandeling van dieren (koeien, varkens, kippen).

Is vlees echt slecht voor ons, of echt heel goed? Als we lang willen leven, gezond willen blijven, moeten we dan véél, weinig of totaal geen vlees eten?

In De Tijd van vorig weekend is er een ontbijt-interview met Louise Fresco, een Nederlandse dame die voorzitter is van Wageningen University & Research (WUR), één van ’s werelds belangrijkste wetenschappelijke centra voor landbouw en voedsel. Door dit soort artikels te lezen kan je de vinger aan de pols houden rond de klassieke kijk op voedingsthema’s in onze maatschappij. Fresco eet zelf sober en amper vlees. Wel beseft ze gelukkig dat het demoniseren van vlees een enorme boemerang kan zijn.

De wetenschapper in Fresco begon anders te denken over het kweken en het eten van dieren. ‘Dat grote lappen land voor dierlijke productie worden gebruikt, komt omdat die grond niet geschikt is om gewassen te verbouwen’, legt ze uit. ‘Rond Amsterdam vind je geen aardappelen of tarwe omdat de bodem te nat is. Op veenweiden kan je per definitie alleen laten grazen. Dieren zijn dan een goede manier om gras, dat we niet kunnen consumeren, om te zetten in voedsel, namelijk melk en vlees.’

Ze vindt het intussen onverstandig, gevaarlijk zelfs, om dierlijke producten radicaal van het menu te schrappen. ‘De inname van dierlijke eiwitten in de westerse wereld is te hoog. Voor onze gezondheid, maar ook voor het klimaat. De trend is duidelijk: minder vlees voor ons. Maar er zijn groepen die het echt nodig hebben: kinderen, zwangere vrouwen en ouderen. De combinatie van eiwitten, mineralen en ijzer is in vlees zo geconcentreerd dat je er ook kleine maagjes goed mee kan vullen. En in grote delen van de wereld eten ze nog veel te weinig dierlijke eiwitten. Ik gun elk kind in Afrika een of twee eieren per week. Dat is heel belangrijk voor hun ontwikkeling.’

Er was eens lang, lang geleden

Laten we starten met te erkennen dat mensen zo’n 10.000 jaar geleden voor het eerst schapen, koeien en varkens zijn beginnen domesticeren. Mensen eten vlees zolang we als mensensoort bestaan. Wetenschappers die moderne jager-verzamelaars onderzoeken die grosso modo leven en eten zoals onze Paleolithische voorouders – véél vlees, weinig suiker – kunnen typisch geen sporen terugvinden van hartziektes, diabetes of andere chronische ziekte. Dieren hebben altijd een centrale plaats gehad in een menselijk dieet. Vanuit een evolutionair perspectief is het dus moeilijk te geloven dat de voeding die zo’n integraal deel had in ons bestaan ons langzaam aan heeft zitten doden.

In de voorbije decennia hebben anti-vlees advocaten en wetenschappers ons angst trachten in te boezemen door vlees met vanalles te linken, waaronder kanker, hartziekte, diabetes en zelfs zwaarlijvigheid. Maar elke keer opnieuw heeft onderzoek het omgekeerde aangetoond. Zoals onze voorouders best begrepen bevat vlees veel voedingsstoffen, en kan het ziekte en voedingstekorten voorkomen wanneer het gecombineerd wordt met veel groenten en plantaardige voeding.

De duistere kant aan vlees

Dat betekent niet dat er geen donker kantje is aan vleesconsumptie. Heel wat vlees komt jammer genoeg van industriële boerderijen, waar dieren onderworpen worden aan wrede, onhygiënische condities. Je kan je dit soort toestanden zelf niet inbeelden tot af en toe ervan een glimp zichtbaar wordt. Die industriële faciliteiten dragen bij tot klimaatswijzigingen, milieuvervuiling, en zelfs misplaatste werkomstandigheden. We moeten doen wat we kunnen om dit soort industrie niet te ondersteunen. Maar dat neemt niet weg dat het juiste vlees een essentieel deel kan en moet blijven van onze eetstijl.

Er zijn wel degelijk goede persoonlijke, spirituele, religieuze, ethische en ecologische redenen om géén vlees te eten. In mijn eigen bezorgdheid hierover heb ik veel steun en perspectief gevonden door boeken zoals “The Mindful Carnivore” te lezen van Tovar Cerulli. Een enorme aanrader.

“Provides a genuine and thorough map to a guiding principle: Regardless of your dietary choices or preferences, be aware of where your food comes from and do your best to do as little damage as possible.”

“A personal tale of how one man comes to terms with the meat on his plate and a historical look at humanity’s connection to animals. The Mindful Carnivore delivers new insight in the too often simplistic vegetarian versus carnivore argument.” —Novella Carpenter, author of Farm City: The Education of an Urban Farmer.

Anderzijds zijn er geen goede gezondheidsredenen of wetenschappelijke argumenten om vlees dat van goede kwaliteit is, organisch, grasgevoerd, en lokaal geteeld in de context van een gezonde keto levensstijl niét te eten.

Dierlijke voeding en de juiste vetten zijn één van de meest voedingsrijke zaken voor je lichaam en hebben heel wat gezondheidsvoordelen. Toch heeft nét vlees een slechte reputatie gekregen en wordt het verantwoordelijk gesteld voor heel wat hart-en vaatziekten, maar ook voor kanker.

In een rapport uit 2017 van de Wereld Gezondheidsorganisatie (WGO) werd spek, worst en andere bewerkt vlees opgelijst als ‘groep 1 kankerverwekkend’. Dat plaatst hen in dezelfde categorie als tabak, alcohol en arsenicum. Rood vlees werd gecategoriseerd als ‘groep 2 kankerverwekkend’, wat het ‘waarschijnlijk kankerverwekkend’ maakt in de perceptie van mensen. Uit het rapport van de WGO:

The classification is based on limited evidence from epidemiological studies showing positive associations between eating red meat and developing colorectal cancer as well as strong mechanistic evidence.

Vlees is niet alleen hot dogs en hamburgers

Speculaties over dierlijke voeding die voor kanker zorgt, gaan terug tot 1975, diep in een periode waar de ‘diet heart’ hypothese legio was. Recente rapporten in Nature suggereren ook een mogelijk mechanisme tussen de consumptie van rood vlees en hart-en vaatziektes. Reviews van studies rond rood vlees en kanker hebben dan weer geen duidelijke resultaten opgeleverd.

De grootste fout die ik vaak zie is dat bewerkt vlees in dezelfde categorie wordt gestopt als natuurlijk vlees. Uiteraard is het eten van hot dogs en bewerkte vleesproducten niet goed voor je.

Het eten van die hot dogs en burgers verhoogt het risico op hart en vaatziektes, infarct en diabetes. Die gerechten bevatten heel wat meer ingrediënten zoals suiker, chemische troep én vaak met gluten geladen graanachtige broodjes waarmee het gegeten wordt.

Bovendien volgen mensen die bewerkt vlees eten onder het standaard Westers dieet sowieso ook heel wat slechtere levensstijlgewoontes, zoals niet genoeg lichaamsbeweging, de inname van te veel calorieën, veel stress, niet genoeg slaap en meer van dat.

Vlees eten in de context van een gezonde eetstijl heeft dus niet hetzelfde effect als vlees eten in de context van een ongezonde eetstijl. Lijkt logisch voor zij met gezond verstand, maar dit wordt vaak over het hoofd gezien. Een uitgebreide meta-analyse waarbij 1,2 miljoen deelnemers onder de loep werden genomen, kwam tot de vaststelling dat de consumptie van onbewerkt rood vlees niet geassocieerd wordt met toegenomen risico op hart- en vaatziektes, infarct of diabetes.

Heel vaak wordt het idee om vlees te eten diametraal geplaatst ten opzichte van een veganistisch dieet waar alle dierlijke producten ontbreken en waarvan wordt aangenomen dat dit het toonbeeld is van een gezonde eetstijl. Er is geen data die dit bewijst. Over het algemeen zijn er geen verschillen in sterfte tussen vegetariërs en omnivoren.

De doorsnee eter van rood vlees heeft ook de neiging om meer te roken, te drinken, minder groenten te eten en gedragspatronen te vertonen die het risico op kanker verhoogt. Dat blijkt uit heel wat studies.

Volg je een veganistische eetstijl ben je sowieso al meer bekommerd en betrokken in je gezondheid door de keuzes die je neemt. Als vlees- en vet-eter kan je even gezond zijn als je ook betrokken en bij de les bent. Bij de les blijven, is trouwens altijd een goed idee.

In studies waarbij vegetariërs en omnivoren vergeleken worden met de algemene bevolking zien we dat beide groepen langer leven dan de gemiddelde persoon.

“Rood vlees zorgt voor kanker”?

Je kan dus even gezond en ziek zijn op een veganistisch dieet als wanneer je vooral vlees eet. De belangrijkste factor bestaat erin te achterhalen hoe je lichaam reageert op de voeding die je eet, wat je andere gewoontes zijn die je volgt, en wat je algemene levensstijl is. Daarom ook is het belangrijk opnieuw te melden dat alles rond voeding en langer leven afhankelijk is van de context. Laat je dus niets wijsmaken om ideologische redenen.

Uiteenlopende epidemiologische studies die grote bevolkingsgroepen vertegenwoordigen zijn behoorlijk willekeurig tenzij ze een specifieke manier van leven omvatten waarmee jij je kan identificeren.

Zoals bij heel wat zaken draait het om de details. Wie zit achter de studie? Welke methodes hebben ze gebruikt? Wat waren verstorende factoren? Wie zijn de sponsors van het onderzoek? De overgrote meerderheid van die studies hebben weinig waarde wanneer je met die factoren rekening houdt. Nochtans houdt de media enorm veel van dit soort studies en wordt hiermee bij heel wat mensen vlotjes angst ingeboezemd. “Rood vlees zorgt voor kanker”, of “Zelfs één sneetje spek per dag verhoogt het risico op darmkanker al” oogt natuurlijk mooi als titel, terwijl de methodes die gebruikt worden bij zulke studies gebrekkig zijn en er heel vaak in ‘relatief risico’ maar een minuscuul verschil is. Bovendien hanteert dit soort wetenschap typisch de methodologie van de vragenlijst om te achterhalen welk type voeding mensen het voorbije jaar hebben gegeten. Denk hier eens over na. Hoe accuraat kan jij beschrijven welke voeding je de voorbije week at? Laat staan als er wordt gepeild naar je eetgewoontes van de voorbije twaalf maanden.

Telkens je dus spectaculaire titels leest in de media, denk dan aan alle mogelijke details en of de resultaten van de studie echt iets zijn om je zorgen over te maken. Wij zijn in ieder geval niet bezorgd om ons verbruik van rood vlees.

Uiteenlopende vleesmythes

Vlees en dierlijke voeding zou de kans op tumoren en kanker vergroten omwille van substanties zoals Neu5Gc. Vlees eten wordt ook als ontstekingsbevorderend beschouwd en is dus gevaarlijk. Antropologische data bij de Masai bijvoorbeeld, die enkel vlees, bloed en melk eten, tonen niet aan dat deze mensen ontstekingsziektes zouden hebben. Het zou kunnen dat de ontsteking niet veroorzaakt wordt door het vlees maar door andere zaken zoals brood, zetmeel, suikers en oliën.

Die koolhydraten uit voeding weren en de consumptie van vlees verhogen heeft aangetoond dat het ontstekingen zou verminderen.

Een ander gevaarlijk chemisch product dat wat aandacht recent heeft gekregen is TMAO (trimethylamine N-oxide) waarvan wordt beweerd dat hierdoor het risico op hartaanvallen zou verhogen. Studies hebben echter niet aangetoond dat rood vlees TMAO verhoogt. Zo is er een studie uit 1999 die aantoonde dat uit 46 verschillende vissoorten er maar één was die TMAO deed stijgen. Trimelthylamine ontstaat vanzelf in zeevruchten. En als van vis beweerd wordt dat het de ‘gezonde hart’ variant is van vlees als bescherming tegen hartziekte, hoe komt het dan dat TMAO ook je risico op hartziekte doet stijgen? Het is duidelijk dat we de rol van die componenten nog niet goed begrijpen en we ze vaak uit context halen om onterecht naar één voedingsgroep te wijzen. Zij die ermee vertrouwd zijn, zullen meteen ook aan het hele cholesterol-verhaal denken.

Selder bevat véél meer nitrieten dan hot dogs

Jammer genoeg zijn er heel wat extra mythes. Vlees bevat uiteraard veel eiwitten. En te veel eiwitten zouden tot nierziekte leiden. Nieren scheiden stikstof uit als een bijproduct bij de vertering van eiwitten, dus te veel eiwitten zorgen voor een overbelasting van de nieren. Een eetstijl met te veel eiwitten kan schadelijk zijn voor mensen die al nierproblemen hebben, maar er is geen bewijs dat die gezonde mensen zouden schaden. Dat idee dat eiwitten tot nierziekte leidt, zou wel eens zijn oorsprong kunnen hebben omwille van eetstijlen waarbij eiwit en vlees wordt gecombineerd met verschillende ontstekingsbevorderende voeding zoals granen en plantaardige oliën.

En hoe zit het dan met met nitraten? Dat zijn meer chemische verbindingen die zogezegd schadelijk zijn voor ons. Heel vaak worden nitraten toegevoegd aan bewerkte voeding en bewerkt vlees om ze langer te bewaren. Nitraten tref je ook aan in heel wat meer voeding. Ze worden ook door ons lichaam aangemaakt. En als klap op de vuurpijl komen de meeste nitraten van groenten en planten. Wist je trouwens dat één portie rucola, twee porties kropsla, en vier porties selder of biet meer nitrieten bevatten dan 467 hot dogs. Selder en rucola zijn uiteraard gezonder dan een hot dog ondanks hun hogere nitrateninhoud. Ook je speeksel is enorm hoog in nitrieten. Als je dus bezorgd bent omwille van nitrieten in vlees, zou je eigenlijk erop moeten focussen niet zo vaak te slikken. Ok!

Noch nitraten als nitrieten stapelen zich op in het lichaam. Nitraten van voedsel worden omgezet in nitrieten nadat ze in contact komen met ons speeksel. Ongeveer 25% van de nitraten die we eten worden omgezet in nitrieten uit speeksel, 20% wordt omgezet in nitrieten, en de rest wordt uitgescheiden binnen de 5 uur na het inslikken. Studies tonen geen verband tussen nitrieten uit voeding en maagkanker. Bovendien zouden nitraten ervoor kunnen zorgen dat het immuunsysteem wordt geboost en beschermd wordt tegen bacteriën. Een reden te meer waarom rucola een goed ingrediënt is om aan je eetstijl toe te voegen.

Vlees als superfood

Vlees is best wel één van die superfoods op onze planeet. Vlees hielp ons als soort om te evolueren en te groeien. Rood vlees is een heel rijke bron aan essentiële vitamines en mineralen, vooral de B-vitamines. Vitamine B12 is van levensbelang voor een goed functionerend zenuwsysteem en algemene homeostase van de spieren. B12-tekortkomingen kunnen leiden tot versnelde veroudering, neurologische aandoeningen, cardiovasculaire ziekte, sarcopenia en vele andere kwalen. Rood vlees is ook een goede bron van vitamine D, ijzer en zink, die allemaal belangrijk zijn voor andere metabolische processen. Het bevat magnesium, koper, fosfor, chroom en selenium. Hoewel sommige planten zoals spinazie veel ijzer bevatten, kan het lichaam maar 2 tot 7% van het ijzer ervan absorberen, terwijl het 20% van rood vlees kan halen.

Los van alle ethische en ecologische overwegingen rond vlees, is het een ongelooflijke bron van vitamines en mineralen. Het zorgt ook voor het anabolische aspect en de eiwitten, die je echt nodig hebt om ‘mager weefsel’ te behouden bij het ouder worden. Mager weefsel bestaat vooral uit spier, orgaan, bot en bindweefsel. Maar zoals alles in de natuur komt alles met een prijs, en is vlees het soort superfood waarvan je ook niet onbeperkt kan blijven eten én gezond blijven.

De aminozuren en eiwitten, voornamelijk van vlees, zullen het mTOR-pad stimuleren en je anabolisch maken. Dat zal voor synthese zorgen van eiwitten in spieren en zorgen dat elke cel in je lichaam gaat groeien. Ook kankers en tumoren. Overexpressie van mTOR of het slecht functioneren ervan is vaak gelinkt aan verschillende kankers en genetische problemen. Het leidt geen twijfel dat mTOR een anabolische switch is dat alles doet groeien – goed en slecht.

Om mTor beter en eenvoudig te begrijpen, raad ik je trouwens dit korte filmpje aan van Dr Berg. 

Je wil niet onder invloed zijn van mTOR door vlees te eten als ontbijt, als lunch en bij het avondeten. Je wil ook zeker geen tekort hebben aan vlees omdat je te lang vast of omdat je enkel voeding eet die laag is in mTOR. Mensen met angst voor IGF-1 (staat voor ‘insulin-like growth factor’ en is een op insuline gelijkende groeifactor) en daardoor op een volledig plantaardig dieet gaan met weinig eiwitten snel achteruit tenzij ze specifieke supplementen innemen.

Daarom wil je vooral in evenwicht blijven en mTOR stimuleren door (intensief) te sporten en eiwitten te consumeren maar niet te veel zodat je niet te snel zou verouderen. De gulden middenweg lijkt wel de combinatie van voeding, periodiek vasten en weerstandstraining. Iets wat ik dus de voorbije maanden echt héél specifiek ben beginnen uittesten.

Alle onderzoeken die werden gedaan naar vlees, eieren, verzadigd vet, cholesterol en koolhydraten zijn trouwens op mensen die nooit of te nimmer maaltijden overslaan. Of langere periodes vasten. Er zijn dus nul studies van individuen die een keto levensstijl volgen, regelmatig vasten en bovendien andere levensstijlgewoontes hebben zoals weerstandstraining, calorieën cyclisch innemen of hormese.

Om alle bovenstaande redenen is ons advies hier bij Keto Huis steeds: neem altijd alles wat je leest met een grote korrel zout en tracht zo goed mogelijk een gezonde keto levensstijl in je eigen leven te implementeren.

“Any diet can be made healthy or at least healthier, from vegan to meat-heavy, if the high-glycemic-index carbohydrates and sugars are removed, or reduced significantly.” (Gary Taubes)

Bewerkt vlees vermijden

Tot slot als grote caveat en uitsmijter nog dit. Verwar een evolutionaire gezondheidsboodschap niet met een boodschap dat we ongezond, zwaar bewerkt voedsel zouden promoten. Voor vlees geldt dezelfde boodschap als bij andere bewerkte voeding. Vermijd sowieso zoveel mogelijk verpakte vleesproducten die klaargemaakt worden met slechte oliën, zoetstoffen en chemische toevoegingen. Voorbeelden hiervan zijn: ontbijtworst, bevroren maaltijden en verpakte vleeswaren. Vermijd gerookt, gezouten, behandeld vlees zoals ham, hotdogs, pepperoni en salami. Vlees, vis, gevogelte en eieren die “in massa’s geproduceerd worden” bevatten vaak hormonen, pesticiden en antibiotica, en ze leveren een slecht voedings- en vetzuurprofiel omdat de voeding van deze dieren veel slechter is dan die van op natuurlijke wijze gefokte dieren.

Waardoor die bewerkte producten vervangen?

Uiteraard is de boodschap zo lokaal mogelijk te gaan. Vlees afkomstig van met gras opgegroeide dieren zijn de beste, gevolgd door gecertificeerd biologisch voedsel. Als je lokale opties beperkt zijn, kun je het web gebruiken om bijvoorbeeld wild gevangen zalm uit Alaska of grasgevoed rundsvlees rechtstreeks naar je thuis te verzenden.

Succes en geniet van je vers vlees op tijd en stond!